“Upadek Ikara” – jeden z najsłynniejszych obrazów holenderskiego artysty Petera Bruegela Starszego. To jedyne zdjęcie, które Bruegel napisał na fabule mitologicznej. Przynależność obrazu Bruegla jest kwestionowana przez ekspertów – najprawdopodobniej jest to późniejsza kopia utraconego oryginału.
Kompozycja obrazu jest bardzo oryginalna: na pierwszym planie widać drobne postacie, podczas gdy główny bohater, Ikarus, nie jest nawet widoczny od razu. Dopiero po uważnym spojrzeniu można zauważyć nogi wystające z wody i pióra krążące nieco nad powierzchnią morza. Na zdjęciu nie ma również Dedala: tylko spojrzenie pasterza, skierowane w niebo, sugeruje, w którym kierunku zniknął.
Upadek Ikara pozostaje niezauważony: ani pasterz, który patrzy w górę, ani oracz, który spuścił oczy na ziemię, ani rybak, który jest zbyt skupiony na swojej wędce, nie może go zobaczyć. Przechodzi statek, ale twarze marynarzy są odwrócone w przeciwnym kierunku; Jeśli jednak jeden z nich zauważy zatonięcie, jest mało prawdopodobne, aby ogromny statek spowolnił swój kurs, aby go uratować.
Jest jednak na obrazie jedno niezauważalne stworzenie, któremu los Ikara nie powinien być obojętny. To stworzenie jest szarą kuropatwą, siedzącą na gałęzi na skraju urwiska. I w tym szczególe Bruegel podąża za mitem w oświadczeniu Owidiusza: w “Metamorfozach” mówi, że ojciec Icarusa Daedalusa został zmuszony do ucieczki na Kretę po tym, jak zabił swojego młodego bratanka Perdixa.
Perdix był uczniem Dedala i odkrył tak wspaniałe zdolności, że Daedal zaczął się obawiać rywalizacji z jego strony. Pchnął Perdixa z Akropolu w Atenach, ale Atena zlitowała się nad chłopcem i przekształciła go w kuropatwę. Tak więc mała kuropatwa ma wszelkie powody, by się rozkoszować, patrząc, jak syn jej sprawcy ginie: dla niej śmierć Ikara nie jest tragicznym wypadkiem, ale tylko zapłatą, która wyprzedziła Dedala.
Pomimo tak bliskiej uwagi najmniejszym szczegółom fabuły, obraz Bruegla jest nie tylko ilustracją starożytnego mitu, ale także wspaniałym krajobrazem. Bruegel kontynuuje tutaj malownicze tradycje pierwszego holenderskiego malarza krajobrazu – Joachima Patinira. W krajobrazach tego artysty ludzie często przedstawiani byli jako małe, ledwie zauważalne, a główną rolę w kompozycji odegrał krajobraz.
Wpływ Patinira można również prześledzić w schemacie kolorów obrazu: na przykład jego pejzaże charakteryzują się obrazem na pierwszym planie w odcieniach brązu, średnim – na zielono i odległym – na niebiesko.
Szczególnym miejscem w kompozycji obrazu jest słońce. Blady, półprzezroczysty, nad horyzontem, przyciąga jednak oko do siebie. I to nie przypadek: w końcu słońce jest pełnoprawnym “bohaterem” obrazu: to jego promienie spowodowały śmierć Ikara. Cały krajobraz pojawia się przed nami w jego upiornym świetle, a kompozycja zbudowana jest wokół trzech kluczowych punktów: postaci chłopa na pierwszym planie, tonącego Ikara i dysku słonecznego na horyzoncie. Jednak eksperci zauważają, że złote refleksy słońca na wodzie, nadając krajobrazowi szczególny urok – tylko efekt starzenia się lakieru.
Początkowo obraz miał chłodniejszy smak.