Dirk pracował nad dziełem przez około cztery lata, co jest dość dziwne: zgodnie z warunkami umowy nie miał on prawa do przyjęcia kolejnego zamówienia do końca sakramentu. Obraz został zamówiony przez Bractwo Świętych Tajemnic dla Kościoła św. Piotra w Louvain. Przeznaczony był na ołtarz jednej z ich kaplic – drugą radialną kaplicę w zadaszonej arkadzie na północnej stronie kaplicy św.
Erasmusa. Pokój został przyznany bractwu w roku jego założenia.
Bezpośrednio przed ołtarzem znajdował się krab, zainstalowany na początku lat 50. XX wieku, w którym mieścił się pensjonat. Ołtarz miał być “cennym dziełem historycznym, przekazującym spisek sakramentów świętych”. Głównym tematem była Ostatnia Wieczerza i Cztery Sceny “lub postacie ze Starego Testamentu” na drzwiach.
W stanie zamkniętym dodatkowe obrazy powinny być obecne na każdym skrzydle, ale nie zostały zachowane. Podczas renowacji część centralna została przeniesiona na płótno, jak to miało miejsce w przypadku męczeństwa świętego Erazma.
Artystce pomagała w pracy dwóch teologów: profesorowie uniwersyteccy Jan Varenacker i Gilles Beiluvel; ich rady określały na wiele sposobów sposób przedstawienia Ostatniej Wieczerzy. Zgodnie z Ewangeliami synoptycznymi wieczór w przeddzień aresztowania Jezusa przypadł na Paschę żydowską, kiedy na cześć święta zabili i zjadli baranka ofiarnego. Jezus zebrał swoich uczniów przy stole, aby pobłogosławić chleb i wino, które nazwał swoim ciałem i krwią.
Historyczny moment ustanowienia sakramentu Eucharystii jest przedstawiony tutaj w formie liturgii przemienienia, która została później przyjęta przez Kościół.
Nowość w pracy – obraz Chrystusa w roli współczesnego malarza kapłana, prowadzący obrzęd konsekracji chleba i wina. Ponieważ akcja rozgrywa się w kontekście licznych atrybutów żydowskiej Paschy, długie istnienie obrzędu w całej historii ludzkości zostało graficznie podkreślone: wyraża się to w silnym kontraście z bardziej tradycyjnymi obrazami łamania chleba, społeczeństwa apostołów lub zdrady Judy.
Kolacja odbywa się w przestronnym pokoju, który bardziej przypomina refektarz klasztorny niż jadalnia w dużym domu. Wysokie gotyckie okna po lewej stronie wychodzą na rynek, na którym rozpoczęła się budowa ratusza w Louvain. Dla niej Bouts napisał później Sceny sprawiedliwości podobne do tych, które van der Weyden wykonał dla ratusza w Brukseli.
Tylko górne części okien są przezroczyste, o czym świadczy ich szary kolor. Dolne części można zamykać z powodu zimnej pogody lub wzorzystych drewnianych prętów. Po prawej stronie jest otwarte przedłużenie z kredensem do przechowywania naczyń.
Tylna strona sąsiaduje z innym pokojem, najwyraźniej sypialnią, w której znajduje się łóżko z czerwoną narzutą na łóżko.
Na ozdobnym łuku drzwi prowadzących do korytarza przedstawiony jest poprzednik Chrystusa Mojżesza. Korytarz z umywalką i zbiornikiem na wodę umieszczony w niszy prowadzi do ogrodu o geometrycznym układzie. Światło padające z lewej strony wypełnia pokój, sunąc po żółtawobiałych ścianach i odbijając się od olśniewającego białego obrusu stołu. Podłoga z geometrycznymi wzorami beżowych, brązowych i niebieskich płytek przypomina o zimnej czystości komórki klasztornej.
Cienie ławek pod stołem przeplatają się bosymi stopami apostołów. W przeciwieństwie do ciemności opisanej w Ewangelii, obraz króluje w jasny dzień. Brązowy żyrandol jest podniesiony wysoko, a palenisko jest zamknięte przez drewniany letni ekran.
Chrystus siedzi na środku dużego pokoju, podnosząc głowę; Jego błogosławione ręce znajdują się w samym środku kompozycji. Patrzy prosto na widza, na wpół otwarte usta wypowiadają słowa: “Oto moje ciało”. Jego twarz to kanoniczny obraz XV wieku. Ten wyidealizowany portret Jezusa odpowiada średniowiecznym poglądom na temat jego wyglądu na podstawie szczegółowego opisu w apokryficznym liście Lentula.
Elementy takie jak rozstanie, kręcone włosy i broda podzielone na dwie części są całkowicie rozpoznawalne. Gest błogosławieństwa jest taki sam jak gest Zbawiciela świata, którym jest Jezus; przez mistyczną przemianę gospodarza staje się jednocześnie sługą Mszy i ofiarą.
Niektórzy apostołowie przy stole nie są trudni do ustalenia. Prawo Jezusa to Piotr, lewica to Jan, a Jakub jest obok niego. Ponieważ jest krewnym Jezusa, istnieją pewne podobieństwa. Większość apostołów jest przedstawiana w stanie zdumienia i radości z ustanowienia nowego rytuału. Ci, którzy są najbliżej Jezusa, wyrażają swoją radość, składając ofiarę gościnną.
Ta ceremonia była ważniejsza niż sakrament i tylko kapłan miał prawo ją wykonać. Eucharystia, duchowe postrzeganie ofiarowanego ciała, napełniła serca ludzi pobożnością, która powinna prowadzić ich do wiecznej szczęśliwości. Jacob z litością patrzy na Judasza; ten ostatni jest trzymany na uboczu, można go rozpoznać po typowym profilu semickim, który zresztą artyści średniowieczni zawsze przesadzali. Judasz patrzy na blaszany talerz
Jest to alegoria śmierci Chrystusa, która przyjdzie w wyniku zdrady, a także przypomnienie słów Jezusa o zdrajcy wśród apostołów. Chociaż wszyscy próbowali jagnięciny, obrus i długie serwetki są nadal czyste, ponieważ stół powinien symbolizować ołtarz. Po chwili Chrystus jako kapłan wyleje wino z kryształowego naczynia do kielicha i zaproponuje wypicie go, jakby to była jego krew. Ogólnie rzecz biorąc, dla dzieł Bautza niezauważalne przejście od rzeczywistości codziennej do świętej symboliki jest typowe: korzenie tej techniki można znaleźć w nowej percepcji religijnej zawartej w kazaniach “nowego kultu”.
Obok środka po lewej stronie dwie postacie obserwują, co się dzieje. Są to na pewno portrety. Dwaj synowie Bautza, także artyści Dirk i Albert, natychmiast przychodzą na myśl.
Przed nimi są dwa zapomniane blaszane talerze z resztkami jedzenia. Jeśli chodzi o dwie pozostałe postacie – jedną po Chrystusie po przekątnej, drugą – po prawej stronie za kredensem, mogą być przedstawicielami rady braterskiej.
W tej scenie Dirk Bouts używa perspektywy pojedynczego punktu, przedstawiającej dokładne ukośne linie na kafelkowej podłodze. Znikający punkt jest wysoki – pośrodku nadproża nad paleniskiem. Pozwala to spojrzeć na tabelę z góry; wydaje się jednak, że sam pokój jest na pewnej wysokości.
Nie wiadomo, czy taka perspektywa jest konsekwencją decyzji dwóch doradców artysty, choć założenie to popiera nietypowy dla tego kontekstu niemal kwadratowy stół. Znajduje się w Życiu Jezusa Chrystusa Ludolfusa Kartezjusza. Poświęcił kilka rozdziałów rytuałowi Eucharystii. Być może Ludolfus czerpał inspirację z książki Meditationes Vitae Christi, nagranej pod koniec XIII wieku przez franciszkanina Johannesa de Colibusa. Opisuje kwadratowy stół; ten sam stół można zobaczyć w kościele św.
Jana na Lateranie, gdzie zachował się jako relikwia. Po każdej stronie powinni siedzieć trzej apostołowie; Ataki nieznacznie zmieniły ich pozycję, tak że Jezus był wyraźnie widoczny.
Profesorowie zidentyfikowali tematy dwóch skrzydeł, wybierając sceny ze Starego Testamentu poprzedzające Eucharystię.
Odnośnie jednostek lub wydarzeń ze Starego Testamentu jako predyktorów nowej ery, która rozpoczęła się wraz z narodzinami Chrystusa, było ulubionym zajęciem ówczesnych teologów. Te aspekty były często ilustrowane rycinami do prezentacji wizualnej przez niewykształcone społeczeństwo. Z tych książek Biblia ubogich wykorzystywała największą popularność, w której ilustracje z Nowego Testamentu znajdowały się nad istotnymi wydarzeniami ze Starego. W ilustrowanym wydaniu innego tekstu religijnego powyższego Ludolfusa po Ostatniej Wieczerzy pojawiają się prototypy: Kolekcja Manna. Wielkanoc, spotkanie Abrahama z Melchizedekiem.
To właśnie te działki zostały wybrane na ołtarz i uzupełnione czwartym, rzadko występującym obrazem – Anioł przynoszący jedzenie prorokowi Eliaszowi na pustyni. W umowie te cztery sceny są wymienione w heraldyczny, nie w porządku chronologicznym: nie od lewej do prawej, ale odwrotnie. Sugeruje to, że opis scen miał być oparty na starannie przemyślanym szkicu, który został utracony.
Na szczycie lewego skrzydła arcykapłan Melchizedek ofiarowuje Abrahamowi chleb i wino; stoją przed bramami Salem, rezydencji Melchizedeka.
Można argumentować, że dwie postacie w czarnych szatach wskazujące na scenę po lewej są tymi samymi profesorami. Poniżej znajduje się scena zgromadzenia manny z nieba, wysłanej przez Jahwe do narodu żydowskiego podczas ich podróży do Ziemi Obiecanej. Na górze prawego skrzydła znajduje się scena jedzenia baranka paschalnego i macicy przed wyjściem z Egiptu. Na dole przedstawiono śpiącego wychudzonego Eliasza. Musiał uciekać na pustynię po zabiciu kapłanów Baala.
Anioł udziela mu mocy z chleba, który przyniósł; w tle znowu Eliasz. Wspólną nazwą wszystkich tych scen jest maca. Melchizedek jest zwiastunem Chrystusa; Baranek symbolizuje przyszłą ofiarę, która otworzy bramy do ziemi obiecanej niebiosom.
Ogólnie rzecz biorąc, praca ta jest szczytem kreatywności mistrza, którego obrazy cechuje koncentracja religijna, powściągliwość i atrakcyjna kontemplacja.